Artnit

U pretkosovskom ciklusu narodnih epskih pesama čest motiv je borba za presto. Među njima se svojom lepotom naročito ističe pesma Uroš i Mrnjavčevići, za koju je s pravom rečeno da ju je "mogao samo pesnički talenat prvoga reda sastaviti". Narodni pevač je neslogu velikaša i njihovo otimanje o Dušanovo carstvo, shvatio kao glavni uzrok propasti srpske države.

Herojski i osvetnički lik Marka Kraljevića je naslikan u svetlosti njegove legendarne uloge zaštitnika sirotinje raje u narodnoj epskoj pesmi Marko Kraljević ukida svadbarinu. Da bi prikazao dubinu nacionalne nesreće izazvane tragičnim porazom narodni pevač je radnju pesme približio kosovskoj tragediji. U tematsku osnovu pesme utkana su dva značajna životna podatka - beznadežnost nesreće prerano uvenule mladosti i usamljenički osvetnički podvig legendarnog junaka.

Kosovski ciklus srpskih narodnih epskih pesama simbolično započinje pesmom Kneževa večera. Ovaj odlomak o Kosovskom boju je najznačajniji i najpoznatiji u ovom ciklusu pesama, a pojavio se u narodnom predanju krajem XV veka. U njemu su istaknuti motivi izdaje i viteštva.

Miloš Vojinović je u narodnoj epskoj pesmi Ženidba Dušanova, iako visokog roda i sestrić cara, prikazan kao čovek iz naroda. Njegove osobine - junaštvo, snaga, duhovitost, lukavost - izgradile su jednog od najomiljenijih junaka epske narodne poezije.

Jedna od najlepših srpskih narodnih epskih pesama je Vojvoda Momčilo, a koja u pesmama Vuka Stefanovića Karadžića, nosi naslov Ženidba kralja Vukašina. Motiv izdaje (neverne ljube Vukosave) je glavna okosnica ove pesme.

Narodne epske pesme pretkosovskog ciklusa opevaju događaje koji su se desili pre bitke na Kosovu polju 1389. godine. Od istorijskih ličnosti u pesmama pretkosovskog ciklusa opevani su Sveti Sava, car Dušan, njegov sin Nejaki Uroš, Miloš Vojinović, braća Mrnjavčevići, Vukašin i Uglješa, i Vukašinov sin Marko Kraljević. Likovi najstarijih junaka slikani su sa puno epske snage i pesničkog nadahnuća.

Mjesec kara zvijezdu Danicu:
„Đe si bila, zvijezdo Danice?
Đe si bila, đe si dangubila,                                                                                                                                                 dangubila tri bijela dana?“

Narodna epska pesma iz pretkosovskog ciklusa Banović Strahinja se po svojoj umetničkoj obradi i motivu izdvaja u narodnoj epskoj poeziji. To je jedna od najlepših pesama o čovekovoj slobodi i dostojanstvu, ljubavi, praštanju i velikom junaštvu. U osnovi pesme je viteška etika njenog glavnog junaka, Banović Strahinje.

Dioba Jakšića je kratka, lirski intonirana narodna epska pesma pokosovskog ciklusa koja pleni svojom lepotom. U središtu pesme je porodični sukob koji se rešava na ličnom planu. U celoj pesmi se oseća težnja narodnog pesnika da spoji u jedinstvenu celinu mitsko i ljudsko.

Boj na Mišaru je narodna epska pesma o jednoj od prvih pobeda ustanika u Prvom srpskom ustanku. U njoj je dat slikovito lik Kulinove kade i istaknuto herojstvo srpskih ustanika u boju na Mišaru.